KÜLTÜRÜN İÇ MEKANLARA TASARIM BAĞLAMINDA YANSIMASI:

ÖZBEKİSTAN KONUT PROJESİ ÖRNEĞİ

Aleyna Kaya ¹

¹Aslı Mimarlık, İstanbul / Türkiye

ORCID Kod¹: https://orcid.org/0009-0003-9579-2556

Özet: Tarihsel süreç boyunca mekan, kullanıcıların çeşitli ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamaktadır. Mekanın kullanıcısı olarak tanımlandırılan insanlar ise bu prensiplerlerle birlikte yaşadıkları mekanı kişiselleştirmek adına benimsedikleri kültürleri, iç mekana yansıtmaktadır. Bu bağlamda mimari ve iç mimari projesi Aslı Mimarlık tarafından devam eden Özbekistan’da bulunan ve Özbek bir ailenin kullanıcısı olduğu konut projesi örneklem olarak seçilmiştir. Araştırmanın yöntemi olarak doküman analizi yapılmıştır. Konut projesinin tasarım konsepti ise bulunduğu bağlam, kültürel değerler, kullanıcıların ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda ele alınmıştır.

Özbek kültüründe dini ve gündelik yaşama entegre edilen çeşitli gelenekler, merasimler, örf ve adetler vardır. Ayrıca Türk kültüründeki gibi misafire ve aileye oldukça önem verilmektedir. Özbekler, bu kültürel değerlere oldukça bağlı kalarak gelecek nesillere aktarılmasını amaçlamaktadırlar. Böylece Konut projesi kapsamında iç mekanlardaki mobilya seçimleri, form, malzeme, doku, renk ve motif gibi birçok iç mimari unsur bu konsepte uygun olarak tasarlanmıştır. Öncelikle evin girişinde sirkülasyonun rahat olması için geniş bir alan oluşturulmuştur. Böylece eve gelen aile bireyleri ve misafirler için özel bir karşılama mekanı olması amaçlanmıştır. Giriş kapısındaki detaylar, orta yuvarlak masa, sandalyeler ve depolama üniteleri gibi birçok alanda çeşitli ahşap malzemeleri kullanılmıştır. Ayrıca zeminde parke ve mermer kullanılarak malzeme çeşitliliği sağlanmıştır. Dekoratif olarak kullanılan vazo, saksı, kumaş gibi tüm detaylar ise kültürel mirasa ait olan geleneksel motifler içermektedir. Böylece Özbek kültürünü yansıtan ahşap ve seramik işçiliğine atıfta bulunulmuştur. Mekanın devamında salon alanına geçiş yapılmaktadır. Bu mekan iki ana fonksiyona bölünerek şömine çevresinde dinlenme alanı ve televizyon izleme alanı olarak değerlendirilmiştir. Şömine alanında kullanılan tablo dikkat çekmektedir. Özbekistan’ın Vahalarının İhtişamı (The Splendours of Uzbekistan’s Oases) isimli sergideki ‘Vahşi Hayvanlarla Savaşan Bir Filin Üzerindeki Kraliyet Figürü’ resminden çoğaltma yapılarak şömine üstüne tablo olarak yerleştirilmiştir. Ayrıca şöminede işleme detayları kullanılmıştır. Şöminenin iki yanına ahşap nişler tasarlanarak geleneksel seramik vazoların ve aile fotoğraflarının sergilenmesi amaçlanmıştır. Mobilyalarda ise ahşap malzeme ve oyma detaylarının kullanılmasına devam edilmiştir. Böylece sıcak ve geleneksel bir atmosfer oluşturulmuştur. Salonun televizyon izleme alanında ise tekrar ahşap işleme detayları bulunan sade ve uyumlu mobilyalara yer verilmiştir. Televizyonun bulunduğu duvarda çıta detaylara ve duvar kağıdına yer verilmiştir. Mekanın tavanına ise ahşap dekoratif kirişler yerleştirilerek hem geleneksel estetiğin devam etmesi hem de mekanın boyutlandırması sağlanmıştır. Kısacası salonda birbiriyle bütüncül bağlantı kuran ve kültürel değerlere atıf yapan tasarımlar yapılmaya özen gösterilmiştir. Yemek yeme alanı ise kalabalık ailelere ve misafirlere yeterli olabilmesi için yirmi kişi kapasiteli tasarlanmıştır. Masa ve sandalyelerde ahşap oyma detaylar kullanılmıştır. Büyük ve şık avizeler masa üstüne yerleştirilerek aydınlatmaya önem verilmiştir. Ayrıca tasarlanan vitrin içinde geleneksel motifleri olan çinili tabaklar sergilenmektedir. Bu alana ek olarak ziyafethane yapısı tasarlanmıştır. Kırk kişi kapasitesi olan bu yapıda kalabalık davetler verilmektedir. İç mekanında ise geleneksel motif tasarımları; tavan, duvar, zemin, kumaş, halı gibi birçok iç mimari unsur da çeşitli malzemelerle devam ettirilmiştir. Ayrıca kalabalık davetler için geleneksel yemeklerin hazırlandığı özel mutfak tasarımı entegre edilmiştir. Kısacası bu mekanlarda Özbek kültüründe oldukça önem verilen aile ve misafir kavramlarına saygı duyularak tasarlanmıştır. Proje içindeki diğer iç mekanlar da belirlenen konsept doğrultusunda tasarlanmıştır. Ek olarak bazı alanlar için alternatif tasarımlar yapılmasına karar verilmiştir. Böylece kültürün iç mekanlara mimari unsurlarla yansıması için çeşitli çözümlerin irdelenmesi sağlanmıştır. Giriş alanı ve salon için oluşturulan duvar boşlukları üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda; Zeng-i Ata Anıt kompleksi, Taş Avlu Saray kompleksi ve Pay-i Kalon Külliyesi gibi yerel mimari yapılar incelenerek Özbek mimarisinden esinlenilmiştir. Bu yapılardaki kemer formları, renkler ve seramik gibi kullanılan malzemeler girişe entegre edilerek alternatifler sunulmuştur. Bu tasarımlardan sonra kullanıcılar için aile ve kültürel değer ilişkisini yansıtan özel fotoğraf sergileme üniteleri tasarlanmıştır. Bu ünitelerde ise rumi motifler başta olmak üzere birçok detaya yer verilmiştir.

Sonuç olarak mekan ve kültür ilişkisi, konut projesi boyunca çeşitli boyutlarla iç mekanlara yansıtılmıştır. Projede bağlamdan ve kültürel değerlerden kopmadan kullanıcılarının ihtiyaç ve beklentilerinin karşılanması sağlanmıştır. Aynı zamanda kültürel değerler yansıtılırken fonksiyonel iç mekan çözümleri de gelişmiştir. Böylece konut projesinin iç mekanları, kültürel bir kimlik kazanarak ve bağlamına uygun konseptiyle tasarlanmaya devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler: İç Mimari, Tasarım, Kültür, Özbekistan, Konut Projesi